Özbekistan ile Tacikistan arasındaki ilişkiler müttefiklik düzeyine çıkarıldı

Bağımsızlıklarını kazanmalarının ardından 1990’lı yılların sonundan başlayarak 2017 yılına kadar Özbekistan ile Tacikistan arasındaki ilişkilerde sınır anlaşmazlığı ve sınır aşan su kaynaklarının ortak kullanımı gibi nedenlerden dolayı inişli çıkışlı dönemler yaşandı.

İki ülke arasında su ve enerji kaynaklarının kullanımı ile tartışmalı sınır noktalarından dolayı çıkan anlaşmazlıklar ikili ilişkilerin tüm alanlarını etkilerken, bundan dolayı 2000 yılından itibaren iki ülke arasındaki çoğu sınır kapıları kapatıldı; uçak, demir yolu ve otobüs seferleri askıya alındı ve iki ülke arasında karşılıklı vize uygulanmaya başlandı.

Özbekistan ile Tacikistan arasında uzun yıllardır süregelen gerginlik, 2017 yılında Şevket Mirziyoyev’in Özbekistan cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından normalleşme sürecine girdi ve ikili ilişkilerde yeni bir dönem başladı.

17 YIL ARADAN SONRA…

Mart 2018’de Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, uzun bir aradan sonra Özbekistan Cumhurbaşkanı sıfatıyla ilk defa Tacikistan’ı ziyaret ederken bu ziyaret sırasında imzalanan anlaşma ile iki ülke vatandaşlarına uygulanan vize rejimi ortadan kaldırıldı, ayrıca uzun yıllar kapalı olan 16 sınır kapısı yeniden kullanıma açıldı.

1992’de durdurulan; iki ülke başkentleri arasındaki uçak seferleri bu ziyaretin ardından 26 yıl aradan sonra yeniden başlatılırken iki ülke arasındaki tren ve otobüs seferleri de yeniden düzenlenmeye başlandı.

Özbek tarafı, uzun bir aradan sonra Amuzang demir yolu üzerinde Tacikistan’a trenlerin geçişine izin verirken Tacikistan 9 yıl aradan sonra Özbekistan’a elektrik, Özbekistan da Tacikistan’a doğal gaz vermeye başladı.

Ağustos 2018’de Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, 17 yıl aradan sonra resmi ziyaret için geldiği Taşkent’te Mirziyoyev ile bir araya gelerek ikili ilişkilerin geliştirilmesi ve mevcut sorunların ortadan kaldırılmasına ilişkin yaptığı görüşmelerin ardından ülkeleri arasındaki ilişkilerin geliştirilmesini öngören Stratejik Ortaklık Anlaşması’nı imzaladı.

O dönemde bu ziyareti değerlendiren Mirziyoyev, iki ülke arasındaki ilişkilerde yeni bir dönemin başlangıcı olan bu görüşmelerin ardından 27 anlaşmanın imzalandığını belirterek “Artık iki ülke arasında çözülmeyen herhangi bir mesele kalmadı. Tarihte, 20 yıl boyunca biriken çok büyük sorunları olup da bunları 1,5 yıl gibi kısa bir zamanda çözebilen başka bir ülke var mıdır?” ifadelerini kullandı.

ÖNCE STRATEJİK ORTAKLIK SONRA MÜTTEFİKLİK 

Haziran 2022’de iki ülke cumhurbaşkanlarının Taşkent’te gerçekleştirdikleri görüşmelerin ardından Özbekistan ile Tacikistan arasında ilişkilerin üst düzeye çıkarılmasına ilişkin Ebedi Dostluk ve Ortaklık Anlaşması imzalandı.

Özbek Cumhurbaşkanı Mirziyoyev geçen hafta Duşanbe’ye resmi ziyarette bulunarak Tacik Cumhurbaşkanı Rahman ile ikili siyasi, ticari-ekonomik, sağlık, eğitim, kültürel ve insani alanlardaki ilişkilerin daha da geliştirilmesiyle ilgili meseleleri ele aldı.

Görüşmede karşılıklı menfaatlere dayalı ortaklıkların genişletilmesi, hava ve demir yolu taşımacılığının geliştirilmesi, transit yük taşımacılığı hacminin artırılması ve ikili ticaret hacminin 2 milyar dolara çıkarılması konusunda mutabık kalan cumhurbaşkanları, iki ülke arasında sanayi, bilim-teknik, kültür ve turizm, iki ülke bölgeleri ve devlet kurumları arasındaki işbirliğini öngören 30’a yakın anlaşmayı imzaladı.

Mirziyoyev ve Rahman, ayrıca Özbekistan ile Tacikistan arasındaki ilişkilerin müttefiklik düzeyine çıkarılmasını öngören Müttefiklik İlişkileri Anlaşması’na imza atarak iki ülke arasındaki ilişkileri en üst düzeye taşıyacak yasal altyapıyı oluşturdu.

“İKİ ÜLKENİN DE MENFAATİNE UYGUN”

Özbek siyaset uzmanı Rustam Saidov, Özbekistan ile Tacikistan arasındaki ilişkilerin uzun yıllar boyunca inişli çıkışlı dönemlerden geçtiğini anımsatarak, ancak son yıllarda bu ilişkilerin giderek geliştiğini; başta stratejik ortaklık düzeye çıkarılan işbirliğinin, geçen hafta Mirziyoyev’in Tacikistan’a yaptığı ziyaret sırasında imzalanan anlaşmalarla müttefiklik düzeyine ulaştığını belirtti.

Saidov, Özbekistan ve Tacikistan’ın birbirlerini ihtiyaçlarını karşılıklı dolduran bir ekonomiye sahip olduğunu, örneğin Tacikistan’ın yaz aylarında Özbekistan’a tarım arazileri için su ve elektrik, Özbekistan’ın ise kış aylarında Tacikistan’a doğal gaz ve elektrik verebileceğini aktardı.

Yüksek dağlarla çevrili Tacikistan’ı diğer bölgelerle bağlayan ulaşım ağlarının önemli bir kısmının Özbekistan üzerinden geçmesinin, transit konusunda Tacikistan’ı bu ülkeye bağımlı kıldığını, buna paralel olarak da Özbekistan’ın tarım arazilerini sulayan su kaynaklarının büyük bir kısmını Tacikistan’daki barajlardan salıverilen suların oluşturduğunu vurgulayan Saidov, kısaca bu iki ülkenin ticari-ekonomik, sanayi, tarım, enerji ve su kaynakları, ulaşım, kültürel ve diğer alanlarda sahip oldukları imkanların birbirlerinin ekonomilerini doldurduğunu dile getirdi.

Son dönemde iki ülke cumhurbaşkanlarının çabaları sonucunda Özbekistan ile Tacikistan arasında arasındaki ilişkilerde yeni bir dönemin başladığının altını çizen Saidov, “İki ülke arasındaki ilişkilerin müttefiklik düzeyine çıkarılması her iki ülkenin de menfaatlerine hizmet ediyor.” dedi.